آیا کیست تخمدان باعث چاقی می‌شود و چگونه باید کنترل شود؟

امروزه چاقی و اضافه‌وزن به یک مشکل رایج جامعه تبدیل شده است. درمان چاقی زمانی اهمیت پیدا می‌کند که با عوارض جدی و خطرناک‌تر آن همچون بیماری‌های قلبی، فشارخون و دیابت روبه‌رو می‌شویم. چاقی علت‌های مختلفی را شامل می‌شود که یکی از مهمترین آن‌ها ژنتیک است. آیا کیست تخمدان باعث چاقی می‌شود؟ جالب است بدانید که یکی از عوامل مهم چاقی در بانوان، ایجاد کیست‌های تخمدانی است‌. در ادامه با کیست داخل تخمدان و به دنبال آن، علت بروز چاقی و همچنین چگونگی درمان کیست تخمدان، چاقی و تشخیص آن می‌پردازیم. اگر شما هم به کیست تخمدان مبتلا هستید حتما به دنبال بهترین دکتر کیست تخمدان باشید.

آیا کیست تخمدان باعث چاقی می‌شود؟

دو تخمدان در سمت چپ و راست رحم خانم‌ها وجود دارند که از طریق لوله فالوپ به رحم مرتبط شده است. تخمدان‌ها با ترشح هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) نقش مهمی در تنظیم چرخه جنسی و باروری بانوان ایفا می‌کنند. درون هر یک از تخمدان‌ها از دوران جنینی، تعداد زیادی تخمک نابالغ قرار دارد که در افراد سالم، پس از بلوغ، هر ماه یکی از تخمک‌ها بالغ شده و به درون لوله فالوپ و رحم پرتاب می‌شود.

در افراد مبتلا به کیست‌های تخمدانی، تخمک بالغ می‌شود؛ اما به درون فضای رحمی پرتاب نمی‌شود. به جای آن، توده‌های مملو از مایع با ابعادی حدود یک نخود تا یک پرتقال، درون یا روی تخمدان‌ها ایجاد شده و رشد می‌کنند و در نهایت کیست درون تخمدان اتفاق می‌افتد.

انواع کیست تخمدان:

1. کیست‌های رایج تخمدان

کیست‌هایی که معمولاً ناشی از فرآیندهای طبیعی تخمک‌گذاری ایجاد می‌شوند و اغلب بدون نیاز به درمان از بین می‌روند. این کیست‌ها در واقع بر اثر تغییرات ایجاد شده در چرخه قاعدگی و عملکرد تخمدان‌ها به وجود می‌آیند که شامل کیست فولیکولی و لوتئال می‌شود.

2. کیست‌های خطرناک تخمدان

نوع دوم کیست‌ها ارتباطی با فرآیند تخمک‌گذاری ندارند و عوامل دیگری بر شیوع آن‌ها دامن می‌زنند. بنابراین، ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشند. کیست آندومتریوم، سیست‌آدنوما، درموئید (تراتوم) و کیست‌های سرطانی از مهم‌ترین آن‌ها هستند.

کیست‌های تخمدانی با چاقی بی‌ارتباط نیستند. چاقی، وضعیتی است که در اثر بیماری‌ها، عدم تحرک، جذب کالری بالا و عوامل ژنتیکی ایجاد می‌شود. در اثر چاقی، چربی‌ در بدن تجمع پیدا کرده و نه‌تنها بدن را از فرم طبیعی خود خارج می‌کند؛ بلکه مشکلات متعدد دیگری را نیز ایجاد می‌کند. به کمک شاخص توده بدنی، میزان چاقی افراد سنجیده می‌شود؛ اگر این عدد، بیشتر از ۳۰ باشد، فرد مبتلا به چاقی است.

نحوه تشخیص تخمدان چگونه است؟

چگونه‌ می‌توان کیست تخمدان را تشخیص دهیم؟ بسته به کیست درون تخمدانی، علائم بروزیافته متفاوت هستند‌. اکثر کیست‌های تخمدان از نوع فولیکولی هستند که در طی تغییرات عملکرد تخمدان به وجود می‌آیند.

در اغلب افراد، کیست‌های تخمدانی بدون علامت هستند و حتی بدون نیاز به درمان برطرف‌ می‌شوند‌. برخی از کیست‌های موجود در تخمدان، نیاز به درمان دارند و با بروز یک سری از علائم، می‌توان به وجود و رشد آن در تخمدان پی برد. احساس ورم، فشار و درد در زیر شکم از جمله علائم رایج کیست‌های تخمدان هستند.

کیست تخمدان، می‌تواند باعث ایجاد دردهایی شود که به‌صورت شدید، ضعیف یا حتی مقطعی بروز پیدا کند. یکی از علائم کیست‌های تخمدانی، چاقی بدون دلیل است که همراه با سایر علائم همراه است.

علائم کیست تخمدان:

• پریود نامنظم
• احساس درد در پایین کمر، لگن و حتی ران
• حرکات دردناک روده
• نفخ و تورم
• حالت تهوع و استفراغ
• رابطه جنسی دردناک
• اضافه‌وزن بدون دلیل
• افزایش حساسیت سینه‌ها
• احساس پر بودن قسمت پایینی شکم
• تکرر ادرار
• خون‌ریزی‌های غیرطبیعی واژینال

با مشاهده علائم ناشی از وجود کیست در تخمدان، باید به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید. دردهای لگنی و شکمی و همچنین نامنظمی پریود از مهم‌ترین علائم کیست‌های تخمدانی هستند؛ اما این دست علائم برای تشخیص بیماری کافی نیست.

بهترین و مطمئن‌ترین تکنیک برای تشخیص کیست درون تخمدان، سونوگرافی است. به کمک سونوگرافی می‌توان با استفاده از امواج صوتی و بدون ایجاد درد، وجود کیست و حتی اندازه آن را مشخص کرد. گاهی ممکن است برای بیماران، از اسکن CAT و MRI استفاده کنند.

چرا کیست تخمدان باعث چاقی می‌شود؟

تحقیقات نشان می‌دهند که احتمال ابتلای افراد چاق به کیست‌های تخمدانی بیشتر است و در واقع چربی‌های با ایجاد التهابات مزمن در بروز مقاومت به انسولین نقش دارند؛ در واقع، سلول‌های چربی با ترشح انواعی از هورمون‌ها،  قادر هستند در ترشح انسولین اختلال ایجاد کنند.

بدن برای جبران کاهش حساسیت سلول‌ها و تنظیم قند خون، انسولین بیشتری ساخته و وارد خون می‌کند. در طی این فرایند، سلول‌ها همیشه نمی‌توانند از قند موجود در خون به طور کامل استفاده کنند و همین موضوع، باعث افزایش سطح قند خون و ابتلا فرد به دیابت می‌شود. ترشح و عملکرد نادرست انسولین در بدن بانوان، عامل ایجادکننده کیست‌های تخمدانی است.

با وجود کیست در تخمدان، عملکرد هورمون انسولین تحت‌تأثیر قرار گرفته و احتمال ایجاد مقاومت به انسولین افزایش می‌یابد. مقاومت انسولین و افزایش ترشح آن در خون، افزایش هورمون‌های مردانه یا اندروژن را در پی دارد. افزایش آندروژن در بدن بانوان با علائمی همچون افزایش وزن، آکنه‌های پوستی و افزایش موهای زائد ضخیم همراه است.

این چربی‌ها، معمولاً در ناحیه شکم تجمع پیدا می‌کنند و باعث بروز چاقی سیبی ‌شکل می‌شوند که در افراد مبتلا به سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، رایج‌ است.

علل بروز کیست تخمدان و چاقی چیست؟

به‌طورکلی، می‌توان گفت که افزایش بیش از حد هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) باعث ایجاد کیست‌های تخمدانی می‌شوند. چربی‌های تجمع پیدا کرده در بدن نیز قادر هستند با ترشح این هورمون‌ها، احتمال ایجاد و رشد کیست در تخمدان را افزایش دهند. احتمال بروز کیست تخمدان در افرادی که در سن باروری هستند شایع‌تر است و تا دوران بارداری هم پیش می‌رود.

تمامی کیست‌های تشکیل شده در تخمدان، خطرناک نیستند؛ به‌عنوان‌مثال، تمامی بانوان باردار دارای کیست جسم زرد درون تخمدان خود هستند که با ترشح هورمونی به نام پروژسترون به حفظ جنین کمک می‌کند. گفته می‌شود افرادی که سابقه کیست داخل تخمدانی داشته‌اند، بیشتر در معرض این کیست‌ها هستند. وجود مشکلاتی همچون آندومتریوز و اختلالات هورمونی، احتمال بروز کیست در تخمدان و چاقی را افزایش می‌دهند.

عواملی که منجر به بروز کیست‌های تخمدانی و چاقی می‌شوند:

• اختلال میزان ترشح هورمون‌های گرلین و لوتئینیزین که در تنظیم تعادل هورمونی نقش دارند.
• وجود مشکلاتی همچون سندروم تخمدان پلی‌کیستینگ، دیابت و هیپرتیروئیدیسم
• عفونت‌های تخمدانی
• مصرف برخی از داروها مانند داروهای استروژنی
• تولیدمثل غیرطبیعی سلول (تشکیل کیست‌های درموئید و سیست‌آدنوما)

بهتر است یادآور شویم که رایج‌ترین کیست‌های تخمدانی از نوع فولیکی و جسم زرد هستند. در برخی موارد، فولیکول‌ها پاره نشده و تخمکی را آزاد نمی‌کنند. این فولیکول‌ها با تجمع مایعات درون خود، به کیست فولیکولی تبدیل می‌شوند. در مواردی ممکن است، تخمک آزاد شود؛ اما کیسه فولیکول مجدداً بسته شده و با مایعاتی همچون خون پر شود؛ این کیست تخمدانی، کیست جسم زرد نامیده می‌شود.

نحوه درمان کیست تخمدان و اضافه‌وزن

با مشاهده علائم کیست تخمدان، باید به پزشک متخصص زنان و زایمان مراجعه کنید تا از بروز عوارض جدی‌تر همچون چاقی جلوگیری کنید. روش درمانی کیست داخل تخمدان، بسته به سن بیمار، اندازه و نوع کیست متفاوت است.

پزشک ممکن است برای درمان از دارو یا حتی جراحی کمک بگیرد. در برخی موارد، وجود کیست تخمدان در سونوگرافی مشخص شده؛ اما پزشک توصیه می‌کند درصورتی‌که علائمی ندارید صبر کنید و پس از مدتی مجددا معاینه شوید.

• دارودرمانی

برای جلوگیری از عود کیست و پیشگیری از رشد و ایجاد کیست‌های تخمدانی دیگر، ممکن است برای شما قرص‌های جلوگیری از بارداری تجویز شود. اگر کیست بزرگ باشد، ممکن است لازم باشد تا ۲ الی ۳ دوره قاعدگی، مصرف قرص‌ها را ادامه دهید.

با مصرف قرص‌های ضدبارداری، روند تخمک‌گذاری متوقف شده و از ایجاد کیست‌های جدید جلوگیری می‌کند‌. با مصرف قرص‌های ضدبارداری در بازه زمانی محدود و تحت‌نظر پزشک، احتمال ابتلا به سرطان کاهش می‌یابد.

• جراحی

یکی از راهکارهای درمانی برای کیست در تخمدان، انجام جراحی است. پزشکان سعی می‌کنند، با درمان‌های دارویی برای رفع کیست اقدام کنند؛ اما برای درمان انواع کیست‌ با ویژگی‌های خاص، جراحی روش درمانی مؤثر است. جراحی کیست‌های تخمدانی، ممکن است به دو صورت لاپاروسکوپی و لاپاراتومی انجام شود.

در جراحی لاپاروسکوپی، جراح، برشی کوچک ایجاد کرده و کیست را با ابزارهایی بسیار کوچک خارج می‌کند. جراحی لاپاراسکوپی کیست تخمدان، بر روی باروری بانوان، اثری منفی نمی‌گذارد و حتی در بیشتر موارد، بیمار در همان روز به منزل برمی‌گردد.

برای کیست‌های سرطانی، جراحی لاپاراتومی مورداستفاده قرار می‌گیرد. جراح در جراحی لاپاراتومی، برشی بزرگ‌تر ایجاد کرده و نمونه‌هایی از بافت را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد. پیش از انجام جراحی لاپاراتومی، بیمار حداقل دو روز، باید در بیمارستان بستری باشد.

کدام کیست‌ها نیاز به جراحی دارند:

• کیست‌های تخمدان خطرناک
• کیست‌هایی با بروز علائمی خاص
• کیست‌های تخمدان روبه‌ پیشرفت و بزرگ
• کیست‌های تخمدانی که پس از دو الی سه چرخه قاعدگی از بین نرفته‌اند

عواقب عدم درمان کیست تخمدان چیست؟

چنانچه نوعی کیست، نیاز به درمان داشته باشد؛ اما روش‌های درمانی موردنظر اتخاذ نشود، عوارض جدی در پی دارد.

عواقب عدم درمان کیست‌های تخمدانی:

• پیچ‌خوردگی تخمدان

چنانچه کیست داخل تخمدان، بیش از حد بزرگ شود، ممکن است باعث مخدوش‌شدن شکل و پیچ‌خوردگی تخمدان شود‌. در صورت بروز پیچ‌خوردگی تخمدان، خون‌رسانی به تخمدان، قطع شده و باعث مرگ بافت‌های تخمدان می‌شود.

• پاره شدن کیست داخل تخمدان

به طور معمول، کیست‌های عملکردی، بدون هیچ علامت خاصی پاره می‌شوند؛ اما در برخی افراد، پاره شدن کیست در تخمدان با علائم جدی‌تری همراه است.

• کیست داخل تخمدان سرطانی

چنانچه کیستی پس از یائسگی ایجاد شود؛ اما درمان‌های لازمه اتخاذ نشود، احتمال سرطانی شدن آن افزایش می‌یابد.

• تغییر در قدرت باروری

کیست‌های تخمدانی و چاقی، می‌توانند با ایجاد اختلالات قاعدگی، اختلال در سیکل قاعدگی، اختلال در فرایند تخمک‌گذاری و کاهش ضخامت آندومتر در کاهش قدرت باروری افراد نقش داشته باشند. برخی از انواع کیست‌های تخمدانی، احتمال سقط‌جنین را افزایش می‌دهند.

• عوارض مربوط به چاقی

علاوه بر کیست، چاقی عوارض و مشکلات خود را دارد. چنانچه کیست تخمدان (خصوصاً سندروم تخمدان پلی‌کیستیک) منجر به چاقی شود، چاقی زمینه‌ساز مشکلاتی همچون دیابت، فشارخون، افزایش کلسترول و چربی خون و بیماری‌های قلبی می‌شود.

اهمیت رژیم غذایی و ورزش در جلوگیری و درمان کیست تخمدان و چاقی

اولین گام برای درمان کیست تخمدان و چاقی، داشتن رژیم غذایی سالم و ورزش است. حتی با تغذیه مناسب و ورزش، می‌توانید از بروز کیست‌های تخمدانی جلوگیری کنید و به تناسب اندام و بهبود عملکرد بدن خود کمک کنید.

درست است که با ورزش می‌توانید به درمان و جلوگیری از ایجاد کیست در تخمدان کمک کنید؛ اما افراد دارای کیست تخمدان، باید از انجام ورزش‌های جهشی و کششی بپرهیزند. انجام دومیدانی، یوگا، شنا و سایر ورزش‌هایی که روی لگن فشار می‌آورند، برای بانوان مبتلا به کیست در تخمدان ممنوع است.

چنانچه کیست تخمدان دارید، موارد زیر را در رژیم غذایی خود موردتوجه قرار دهید:

• از مصرف غذاهای فرآوری شده، غذاهای نمک‌سود، کنسروها و مواد غذایی دارای مواد نگهدارنده بالا، خودداری کنید.
• خوردن غذاها و خوراکی‌های غلیظ مانند لازانیا، پیتزا، الویه، کله‌پاچه و شیرینی تر را فراموش کنید.
• مصرف مواد غذایی و خوراکی‌های سرد مانند ماست، برنج، ماهی، دوغ و گیلاس را محدودتر کنید.
• مصرف نمک، چربی‌های اشباع و کربوهیدرات‌ها (نان، برنج، سیب‌زمینی و ماکارونی) را به حداقل برسانید.
• مصرف مواد غذایی فیبردار همچون میوه، سبزیجات و حبوبات را در رژیم غذایی خود افزایش دهید.
• از منابع دارای امگا ۳ مانند گردو و روغن ماهی استفاده کنید.

در چه شرایطی باید نگران کیست تخمدان و چاقی بود؟

کیست داخل تخمدان ممکن است با عوارضی همچون چاقی و اضافه‌وزن همراه باشد؛ اما در چه زمانی باید نگران آن باشیم؟

درمان کیست داخل تخمدان و اضافه‌وزن از اهمیت بالایی برخوردار است تا با عوارض خطرناک‌تری همچون دیابت، بیماری‌های قلبی یا پیچ‌خوردگی تخمدان روبه‌رو نشویم. علائمی خاص می‌توانند نشان‌دهنده پیچ‌خوردگی تخمدان یا پاره شدن یا حتی سرطانی شدن کیست باشند؛ ازاین‌رو توجه به برخی از علائم، اهمیت ویژه‌ای دارد.

کیست‌های تخمدانی بزرگ‌تر از ۵۰ الی ۶۰ میلی‌متر، نیازمند توجه بیشتری هستند و در بیشتر موارد، به کمک عمل جراحی خارج می‌شوند. اگر یک کیست داخل تخمدان ساده در بدن بترکد و خون‌ریزی درون شکم به طور طبیعی کنترل شود، نیازی به عمل جراحی ندارد؛ اما درصورتی‌که خون‌ریزی کنترل نشود، عمل جراحی ضروری است.

چنانچه کیست تخمدان دارید، با مشاهده علائم زیر سریعاً به پزشک مراجعه کنید:

• حالت تهوع و استفراغ
• تب
• درد بسیار شدید لگن
• ضعف و سرگیجه
• خونریزی غیرطبیعی واژینال
• تورم شکم
• تکرر ادرار

سخن پایانی

آیا کیست تخمدان باعث چاقی می‌شود؟ در حالی که کیست تخمدان به خودی خود باعث چاقی نمی‌شود، شرایط مرتبط با کیست تخمدان، مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)، می‌تواند از طریق عدم تعادل هورمونی و مقاومت به انسولین بر وزن تأثیر بگذارد. بسیار مهم است که با توجه به نوع کیست و مشخصات کلی سلامت فرد، به هر مورد به صورت جداگانه پرداخته شود. مدیریت موثر شرایطی مانند PCOS، از طریق تغییر سبک زندگی و مداخلات پزشکی، می‌تواند به رفع مشکلات مربوط به وزن در افراد مبتلا کمک کند.