یست‌های تخمدان معمولاً خوش خیم هستند و به خودی خود در عرض چند ماه رفع می‌شوند، با این حال گروهی از کیست‌ها که طی چند دوره از پریود وجود دارد، قادرند عوارضی ایجاد کنند و نیازمند اقدام فوری توسط پزشک متخصص خواهند بود. عوارض کیست‌ تخمدان در صورت عدم درمان مناسب شامل مشکلات ناباروری، نازایی دائمی و از دست رفتن تخمدان سالم و بدخیمی در فرد مبتلا خواهد شد.

در صورتی که بخواهید از ایجاد چنین عوارضی جلوگیری نمایید باید درمان و مدیریت کیست خود را به یک متخصص زنان و زایمان باتجربه بسپارید. عوارض کیست تخمدان شامل پارگی کیست، پیخ خوردگی تخمدان، رشد غیرطبیعی کیست و تورم شکم، فشار به اندام‌های مجاور از جمله روده و مثانه و بروز علائمی در دفع ادرار و مدفوع و در برخی موارد خطر سرطانی شدن توده کیستیک می‌باشد.

بدیهی است در صورت مشاهده کیست طی معاینات معمول یا وجود درد و علائم حتماً تحت نظر پزشک برای درمان خود اقدام نمایید و از هر گونه درمان خودسرانه اجتناب ورزید. مرکز فوق تخصصی زنان ما با انجام اقدامات کنترلی مختلف از جمله معاینات روتین لگن، انجام تست پاپ و غیره به طور منظم فرد را از نظر وجود کیست چک می‌کند و نسبت به کنترل عوارض کیست تخمدان در بارداری فعالیت می‌کند.

عوارض کیست تخمدان چیست؟

پیش از آنکه بخواهیم بگوییم عوارض کیست تخمدان چیست، بد نیست در خصوص کیست اطلاعات بیشتری داشته باشیم. کیست‌های تخمدانی کیسه‌ای حاوی جداره‌های مشخص هستند که حاوی محتویاتی مایع است و دارای انواع زیرند که شامل کیست‌های زیر است:

• کیست فانکشنال
• کیست درموئید
• کیست سیستادنوما
• آندومتریوم

کیست‌های تخمدان به کیسه‌ها مملو از مایعی که در تخمدان یا روی سطح آن رشد می‌کند، اطلاق می‌شود. کیست‌های تخمدان به طور معمول آسیب زا نیستند اما در صورت پارگی قادر به ایجاد علائم جدی هستند. تخمدان‌های برخی از زنان کیست‌هایی تولید می‌کنند که شیوع کمتری دارند و پزشک در طول معاینه لگن آنها را کشف می‌کند. توده‌های کیستیک ایجاد شده تخمدان پس از یائسگی احتمالاً سرطانی (بدخیم) باشند. به همین جهت انجام معاینات روتین و منظم لگن حائز اهمیت است.

در مواقع نادر عوارض کیست تخمدان چیست و شامل چه مواردی است:

پیچ خوردگی (Torsion) تخمدان

در صورت بزرگ شدن کیست‌های موجود در یک تخمدان احتمال حرکت تخمدان وجود دارد. همین مسئله احتمال چرخش دردناک تخمدان یا پیچ خوردگی آن را افزایش می‌دهد.
پیچ خوردگی به صورت یکطرفه بروز می‌کند و بیشتر در دختران جوان یا دخترانی که به تازگی پریود شده‌اند بروز می‌کند، و وقوع آن در زنان یائسه کمتر بروز خواهد کرد. این مسئله یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود و باید سریعا پیگیری شود.

در صورت عدم پیگیری فوری و اصلاح پیچ خوردگی توسط جراحی ممکن است فرد تخمدان و لوله رحمی خود را از دست بدهد. شایع‌ترین علائم پیچ خوردگی احتمالاً شامل شروع درد شدید ناگهانی در لگن، حالت تهوع و استفراغ خواهد بود. به علاوه پیچ خوردگی تخمدان قادر به کاهش جریان خون به تخمدان‌ها و یا توقف کامل آن شود. از علائم این رویداد می‌توان به حالت تهوع و استفراغ و درد ناگهانی اشاره کرد.

پارگی

پارگی کیستی قادر به ایجاد درد شدید و خونریزی داخلی خواهد بود. هر چه کیست بزرگتر باشد، ریسک پاره شدن آن بیشتر است. انجام برخی فعالیت شدید و یا اعمال فشار بیش از حد به لگن از جمله برقراری رابطه واژینال، نیز می‌تواند احتمال این خطر را افزایش دهد. پارگی تخمدان ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و در برخی ممکن است منجر به بروز درد شدید و ناگهانی زیر شکم شود.

تکرر ادرار

در صورت بزرگ شدن بیش از حد کیست، قادر است به مثانه فشار آورده و باعث نیاز مکرر به دفع ادرار در فرد شود.

خروج تخمدان از موقعیت خود

بزرگ شدن غیرمعمول کیست همچنین می‌تواند تخمدان را از جایگاه معمول خود در بدن خارج کند و آن را جابجا نماید.

مشکلات باروری

ممکن است فرد به دلیل کیست‌های موجود روی تخمدان خود دچار مشکلات باروری شوند. زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشکلات باروری عمده‌ای را تجربه خواهند کرد.

سرطان

در موارد نادر، کیست‌های تخمدانی قادرند به سرطان تخمدان تبدیل شوند. کیست‌هایی که دارای جداره‌های نامنظم هستند و یا داخل آن محتویات غیرمایع باشند و یا شواهدی دال بر بدخیمی داشته باشد، ممکن است دچار بدخیمی و کنسر تخمدان شوند. به دلیل ایجاد کیست‌های اندومتریوما در سلول‌های پوششی دیواره و عدم توانایی برای دفع از بدن احتمال بروز عوارض شدیدتری چون سرطان تخمدان نیز وجود دارد و عدم درمان و نادیده گرفتن آنها می تواند باعث سرطانی شدن کیست شود.

انواع کیست تخمدان کدام است؟

کیست‌ها در کل به چهار گروه اصلی تقسیم بندی می‌شوند که در ادامه به آنها اشاره شده است:

کیست فانکشنال

اکثر کیست‌های تخمدان از نوع فانکشنال هستند نه بدخیم می‌شوند و نه منجر به بروز مشکل خاصی می‌شوند، با این حال در صورت بزرگ شدن یا افزایش در تعداد می‌تواند منجر به عوارض شود. این نوع کیست در طی عملکرد طبیعی تخمدان در فرآیند تخمک گذاری و در صورت ادامه فولیکول طبیعی ماهانه به رشد خود بوجود می‌آیند. که خود به دو نوع کیست فولیکولار و کیست جسم زرد تقسیم می‌شود.

۱. کیست فولیکولار

زمانی تشکیل می‌شود که فولیکول پاره نشود یا تخمک خود را آزاد نکند و همچنان به رشد خود ادامه دهد.

۲. کیست جسم زرد

فولیکول با رهاسازی تخمک خود، به منظور لقاح شروع به تولید استروژن و پروژسترون می‌کند و بدین ترتیب جسم زرد نامیده می‌شود. گاهی، با جمع شدن مایع داخل فولیکول، جسم زرد به کیست تبدیل می‌شود.

کیست درموئید

این نوع کیست‌ها که نام دیگرشان تراتوم است، می‌توانند حاوی بافت‌هایی مانند مو، پوست یا دندان باشند، چرا که از سلول‌های جنینی تشکیل می‌شوند و به ندرت سرطانی هستند.

کیست سیستادنوما

این نوع از کیست‌ها روی سطح تخمدان رشد می‌کنند و ممکن است با یک ماده آبکی یا مخاطی پر شوند.

آندومتریوم

این نوع کیست‌ها تحت شرایطی تشکیل می‌شوند که در آن سلول‌های آندومتر به جای رشد داخل رحم در خارج از رحم(اندومتریوز) رشد می‌کنند، در چنین شرایطی گروهی از بافت‌ها می‌توانند به تخمدان چسبیده و رشد کنند.

نام دیگر آن کیست شکلاتی است، این نوع کیست بسیار بزرگ شده و ترشحات آن می‌تواند تخمک‌‌ها یا فولیکول‌های اطراف خود را از بین ببرد. در صورت عدم رسیدگی به کیست شکلاتی آندومتریای بزرگ قادر به از بین بردن بافت سالم تخمدان بوده و ذخایر تخمک فرد را کاهش می‌دهد.

پیچ خوردگی و پارگی، عوارض کیست تخمدان؟

عوارضی که کیست‌های تخمدانی از خود بروز می‌دهند بسته به نوع کیست، محل کیست و اندازه آن متفاوت است. همانطور که گفتیم یکی از عوارض کیست تخمدان پیچ خوردگی تخمدان است. این مسئله منجر به کاهش خونرسانی یا توقف کامل خونرسانی به آن می‌شود و عدم درمان آن در اسرع وقت می‌تواند منجر به آسیب یا مرگ بافت تخمدان گردد.
در خصوص پارگی تخمدان نیز باید بگویم که به جهت بروز خونریزی داخلی احتمال ابتلا به عفونت به میزان زیادی بالا رفته و در صورت درمان می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد. فرد در چنین شرایطی خون و مایعات زیادی از دست می‌دهد.

آیا کیست تخمدان قادر به ایجاد مشکلات سلامتی دیگری هست؟

حال که با عوارض کیست تخمدان آشنا شدیم، نوبت به آن می‌رسد که ببینیم آیا کیست قادر به ایجاد مشکلات دیگر هست یا خیر. کیست‌ها می‌توانند در پاسخ به عفونت لگنی (به نام آبسه) ایجاد شوند. اگر کیست عفونی پاره شود، می‌تواند باعث عفونت خون شود که یک پاسخ ایمنی تهدیدکننده حیات به باکتری‌های مضر است. زنان مبتلا به کیست‌های عفونی با آنتی بیوتیک درمان می‌شوند و گاهی برای تخلیه کیست نیاز به جراحی و بستری شدن بیمار در بیمارستان است. بدیهی است ضروری است نسبت به علائم کیست تخمدان خطرناک آگاه باشید.

عوارض کیست تخمدان در صورت عدم درمان جدی آن؟

بدیهی است به دلیل حساسیت بالای باروری و برای اجتناب از عوارض کیست تخمدان در بارداری و ضرورت درمان آن باید نسبت به علائم کیست تخمدان خطرناک آگاه باشیم و آگاهانه نسبت به بهبود آن اقدام نماییم. بی شک بدون درمان رها کردن کیست‌های تخمدان با عوارضی همراه است. عدم اقدامات درمانی در برخی از انواع کیست‌ها می‌تواند منجر به کاهش قدرت باروری بانوان شود. این مسئله در مشکلاتی چون آندومتریوما و سندرم تخمدان پلی کیستیک رایج است.

عوارض سندرم تخمدان پلی کیستیک شامل ناباروری، نداشتن تخمک بالغ و کمک به روش‌های کنترل کننده کمک باروری خواهد بود. برای بهبود قدرت باروری زنان مبتلا به این سندم، پزشک قادر به حذف و یا کوچک سازی کیست خواهد بود. کیست‌های فانکشنال، سیستادنوما و کیست‌های درموئید بر باروری تاثیری ندارند. حال که متوجه عوارض کیست تخمدان و عواقب عدم درمان برخی از کیست‌ها شدیم، ضروری است با انواع آن آشنا شویم.

چه ریسک فاکتورهایی احتمال تشکیل و عوارض کیست تخمدان را افزایش می‌دهد؟

خطر ایجاد کیست‌های تخمدانی با موارد زیر افزایش می‌یابد:

•  مشکلات هورمونی

این موارد شامل مصرف داروی باروری است که برای تخمک گذاری استفاده می‌شود.

• بارداری

گاهی، کیستی که هنگام تخمک گذاری ایجاد می‌شود، در طول بارداری روی تخمدان باقی می‌ماند.

• اندومتریوز

وضعیتی است که باعث رشد سلول های آندومتر رحم در خارج از رحم می‌شود. برخی از بافت‌ها می‌توانند به تخمدان بچسبند و رشد کنند.

• عفونت شدید لگن

در صورت سرایت عفونت لگن به تخمدان‌ها، می‌تواند باعث ایجاد کیست شود.

• کیست تخمدان پیشین

اگر سابقاً یک کیست داشتید، به احتمال زیاد کیست‌های بیشتری را تجربه خواهید کرد.

روش‌های درمانی کیست تخمدان چگونه است؟

آشنایی با عوارض کیست تخمدان ما را با ضرورت درمان این مشکل مواجه می‌کند. درمان کیست‌های تخمدانی تاحد زیادی به سن، نوع و اندازه کیست و علائم بیمار بستگی دارد. پزشک متخصص ممکن است بسته به شرایط بیمار رویکردهای درمانی ذیل را پیشنهاد دهد:

انتظار هوشیارانه

در بسیاری از موارد می‌توان ظرف مدن چند ماه منتظر بمانید و مجددا معاینه شوید تا در خصوص فرآیند رشد کیست یا رفع کلی آن اگاه شویم. اگر علامتی ندارید و سونوگرافی نشان می‌دهد که یک کیست ساده، کوچک و پر از مایع دارید، صرف نظر از سن بیمار این رویکرد یک گزینه درمانی محسوب می‌شود. ممکن است پزشک انجام سونوگرافی‌های آتی لگن را در فواصل زمانی مختلف تجویز نماید تا با بررسی اندازه کیست تغییر آن را ارزیابی نماید. پیگیری معمولاً در زنان جوانتر، بدون بیماری زمینه‌ای و ریسک فاکتور به صورت چندین ماهه انجام شده و هرماه پزشک با انجام سونوگرافی ماهانه این مسئله را ارزیابی می‌کند.

دارو

پزشک ممکن است داروهای ضدبارداری هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری را برای جلوگیری از عود کیست‌های تخمدانی توصیه کند. هرچند، مصرف قرص‌های ضدبارداری، قادر به کاهش سایز کیست موجود نخواهد بود. در سندرم تخمدان پلی کیستیک پزشک داروهای دیابت و ضد مقاومت به انسولین از جمله متفورمین تجویز خواهد شد.

عمل جراحی

ممکن است پزشک پیشنهاد کند کیست بزرگی را که خصوصیاتی شبیه کیست‌های فاکشنال نداشته و همچنان در حال رشد است و طی دو یا سه دوره قاعدگی همچنان وجود داشته یا باعث درد می‌شود را با جراحی بردارید. انواع جراحی شامل موارد ذیل خواهد بود:

1.  برخی از کیست‌ها را می توان بدون برداشتن تخمدان برداشت (سیستکتومی تخمدان).
2. در برخی موارد، پزشک ممکن است برداشتن تخمدان آسیب دیده و دست نخورده باقی ماندن تخمدان دیگر را پیشنهاد کند (اووفورکتومی).
3. در صورت سرطانی بودن توده کیستیک ممکن است نیاز به برداشتن رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ (هیسترکتومی کامل) و احتمالاً شیمی درمانی یا پرتودرمانی نیز داشته باشید.
4. به علاوه در صورت بروز کیست‌های تخمدانی بعد از یائسگی پزشک جراحی را توصیه کند.

اغلب برای جراحی کیست از عمل لاپارسکوپی و بدون باز کردن شکم انجام می‌شود، این جراحی‌ها حتما باید توسط پزشک متخصص زنان و زایمان انجام شود. در صورت عدم انجام جراحی توسط پزشک متخصص احتمال تخریب قسمت‌های سالم تخمدان نیز وجود دارد.

علائم کیست تخمدان خطرناک

در خصوص علائم کیست تخمدان خطرناک باید بگوییم که هر گونه درد شدید زیر شکم، اختلال در دوره پریودیک و یا لکه بینی و احساس درد و فشار زیاد حین رابطه زناشویی فوراً باید برای بررسی احتمال کیست به دکتر مراجعه نمایید.

عوارض کیست تخمدان در بارداری

در خصوص عوارض کیست تخمدان در بارداری باید به این نکته توجه کنید که کیست می‌تواند منجر به درد شدید در فرد، تورشن یا پیچ خوردگی و خونریزی داخل کیست شود از همین رو می‌تواند بسیار خطرناک باشد و بارداری را دچار بحران نماید.

و کلام آخر

باتوجه به عوارض جدی و جبران ناپذیر برخی از کیست‌های تخمدان از جمله ناباروری و ابتلا به بدخیمی‌های تخمدان که در مراحل انتهایی درمانی ندارند، برای پیشگیری از بروز چنین عوارضی بهتر است تشخیص و مدیریت و درمان کیست را به یک متخصص زنان و زایمان بدهیم. در صورت بارداری و مشکوک بودن به داشتن کیست ضروری است حتما نسبت به عوارض کیست تخمدان در بارداری آگاه بوده و آن را درمان کنید. معمولا کیست‌های تخمدان به راحتی قابل درمان هستند.

با این حال گاهی عوارض کیست تخمدان شامل تنفس سریع و پی در پی، درد شدید ناگهانی شکم، ضعف، سرگیجه و غش، درد همراه با تب و استفراغ، تبدیل کیست‌های طبیعی به سرطانی و ناباروری خواهد شد. در مواقع حادتر احتمال پارگی کیست و ترکیدن آن و پیچ خوردگی کیست نیز وجود دارد. برای اجتناب از بروز هریک از این موارد به طور منظم توسط یک پزشک متخصص معاینه شوید و در صورت وجود هر نوع کیست با مشورت پزشک نسبت به اتخاذ رویکرد درمانی مناسب اقدام نمایید.